Spelen met de grens
Mooi om te zien, de weifeling van de auteurs in Grensland. Aan de ene kant willen ze als ontwerpers het liefst niets anders dan plannen maken en dus ingrijpen in de meestal nogal tweeslachtig en weinig samenhangend ingerichte grensgebieden, aan de andere kant zie je de schroom om afbreuk te doen aan die specifieke dubbelslachtige cultuur die juist zo mooi in het landschap van de grensgebieden is af te lezen.
Blauwe kamer 4 2013
Want wat is er nou mooier dan het contrast tussen de ecologie van het Verdronken Land van Saeftinge en de economie van de oprukkende Antwerpse haven, het kleinschalige Zuid-Limburgse landbouwlandschap bij Reuven en het Brachter Wald als inleiding op de onbegrensde Duitse ruimte, de maakbare waternatuur bij Millingen aan de Rijn en de traditionele landbouwpercelen richting Kleve, of de enorme verschillen tussen de strakke en rechte Nederlandse Veenkoloniën en de veel onregelmatiger akkers op de Duitse Moor? Ook dat laat Grensland mooi zien, in woord en beeld.
Grensland is een boek dat je als lezer laat nadenken over het ‘veelkoppig monster’ dat de grens is, zoals curator Martine van Kampen het mooi omschrijft. Cultureel en landschappelijk zijn de grensgebieden letterlijk begrensd, waardoor er tegelijkertijd een soort niemandsland kon ontwikkelen dat juist weer onbegrensde mogelijkheden in zich heeft. Het is niet voor niets dat Saeftinge naast de kerncentrale van Doel ligt, of dat er langs de grens overal windmolens staan. Tegelijkertijd is er met het opheffen van de grenscontroles en de open Europese Unie een idee ontstaan dat er eigenlijk geen grens meer is, terwijl die in de hoofden van veel mensen – ook ontwerpers – wel degelijk blijft bestaan.
In Grensland worden drie scenario’s geschetst voor de grensgebieden: niets doen, verlangend inspelen op de geschiedenis, en daadkrachtig vooruitkijken naar nieuw leven. Maar wat vooral uit het boek naar voren komt, is de wens tot een ‘zachte planning’, zoals Gijs Wallis de Vries het noemt, een voorzichtige integrale aanpak. Daarvoor hebben de auteurs ongewild een nieuw woord voor gevonden: ‘Het was opvallend hoe alle ontwerpers die betrokken zijn bij ons boek last hadden van twee sterke reflexen: schroom bij het denkbeeldig betreden van de ruimte van de ander, erin durven tekenen, erover durven denken (wat moet ik daar?); en als er getekend werd ging het vaak om een top-down “grand design”, zonder grenzen en grensspelerij.’ Grensspelerij, dat is de toekomst van het grensland.
Grensland – Geschiedenis en toekomst van het grenslandschap, Blauwdruk, ISBN 9789075271546, 34,90 euro