Heerde eerste Cittaslow op de Veluwe

Gemeente Heerde is de eerste gemeente op de Veluwe die het keurmerk Cittaslow mag dragen. Volgens wethouder Herman van der Stege past dit bij de manier waarop de gemeente aanstuurt op een door bewoners gedragen ontwikkeling van stad en land. Cittaslow is nu een waarborg dat dit zorgvuldig gebeurt. Maar de mensen moeten het zelf willen en doen, want de gemeente faciliteert slechts.

Nieuwe Veluwe, februari 2012

Vraag wethouder Herman van der Stege waarom gemeente Heerde Cittaslow is geworden, en hij begint een uitgebreid verhaal over het landschap en de mensen. Gedreven vertelt hij hoe gemeente Heerde eigenlijk al heel lang samen met burgers en bedrijven werkt aan een zo prettig mogelijke leefomgeving. Want het ideaal van Cittaslow (zie kader hieronder of Cittaslow Nederland) sluit goed aan bij waar iedereen al mee bezig was.

Negatieve spiraal

“We hadden al heel lang het gevoel dat we iets bijzonders hadden. Ik kom zelf uit Wapenveld, en daar zijn de afgelopen decennia flink wat klappen gevallen: de MKZ sloeg toe, de vogelpest, de papierfabriek werd gesloten. We zaten in een negatieve spiraal. Maar nu gebeuren er allemaal dingen waardoor we beseffen op welke unieke locatie we zitten, maar ook welke mogelijkheden er zijn om Heerde nog mooier en prettiger te maken.

“Er spelen een aantal grote projecten in onze gemeente, die belangrijk zijn voor de leefbaarheid en voor het landschap. Ons grondgebied beslaat grofweg de driehoek Hattem-Veessen-Wezep op de Noordoost-Veluwe, en loopt van de oevers van de IJssel tot in de bossen van de Veluwe. Dwars daar doorheen loopt het Apeldoorns Kanaal. Dat gaan we schoonmaken en saneren. Er staan nu nog bordjes in die waarschuwen voor vervuiling, maar het giftige slib wordt opgeruimd en het kanaal wordt opnieuw bevaarbaar gemaakt. De Kloosterbrug wordt in 2013 opnieuw een beweegbare brug, zodat je het centrum van Wapenveld met de boot kan bereiken.

Unieke plekken met historie

“Langs het Apeldoorns kanaal en de nieuwe hoogwatergeul liggen allemaal unieke plekken met gebouwen die een bijzondere historie hebben. In Wapenveld heb je Erve IJzerman, een oude IJsselboerderij waar we het Nederlandse Zuivelmuseum willen vestigen. Het materiaal is er al, dat ligt in Rotterdam in een loods. Er zijn ook mogelijkheden voor een bed & breakfast; de bedsteden zitten er nog in. Langs het kanaal ligt ook een oud cafĂ© dat heel goed als startpunt voor kanoroutes gebruikt kan worden of als bed & breakfast. Bij Heerde staat nog een oude stoomzagerij die nog werkt, maar toch van de eigenaar een facelift krijgt om als toeristisch trekpunt te functioneren.

“Het kanaal wordt zo leefbaarder, maar ook de natuur profiteert. Het kanaal loopt dwars door de Hattemer Poort, een belangrijke ecologische verbinding tussen Veluwemassief en IJsseldelta. Ten zuiden daarvan ligt aan de rand van het kanaal het natte Monnikenbos; daar zijn vroeger monniken begonnen met het waterbeheer, nu leven er 64 vogelsoorten en barst het van het wild. In het zuiden, bij Kasteel Vosbergen in Heerde, wordt het kanaal gevoed door de Grift, met zeer hoogwaardig ecologisch water.

Mensen willen meedoen

“Een andere belangrijke ingreep in onze gemeente is de aanleg van de hoogwatergeul tussen Veessen en Wapenveld, die gepaard gaat met een complete gebiedsontwikkeling. Hierbij is voorzien in een verbinding met fietsroutes tussen de Veluwe en het Kozakkenveer naar Wijhe. Langs die geul worden hoogstamboomgaarden aangelegd, die bewoners zelf in hoogstambrigades gaan beheren, maar er is ook plek voor recreatie. In Veessen komt bijvoorbeeld een galerieroute en bij het pontje een theehuis. Ook in Heerde zelf gaan we aan de slag. De voortuin van het gemeentehuis is ooit volledig weg gehaald, waardoor je nu bij het uitlopen van het centrum van Heerde ineens het idee hebt alsof het stadscentrum ophoudt. Dat willen we graag samen met de bewoners opnieuw vormgeven.

“Je ziet dat mensen willen meedoen. In Wapenveld heeft men op eigen initiatief een dorpsplan gemaakt. Er is intussen een dorpshuis en een dorpsraad. Wij faciliteren. We zeggen: het is jullie proces. We hebben vijftigduizend euro ter beschikking gesteld en vragen pas achteraf om verantwoording. Je moet een beetje lef hebben, niet beginnen bij de regelgeving, maar bij iemand die een idee heeft. Pas aan het eind kun je dan gaan kijken naar de regelgeving.

Revitaliseringsproces voor gemeente

“Zo waren we eigenlijk al bezig toen we in aanraking kwamen met Cittaslow. Onze burgemeester kwam op een gegeven moment haar collega Arnoud Rodenburg tegen, burgemeester van de eerste Cittaslow-gemeente in Nederland, Midden-Delfland. Wij hebben toen niet bedacht wat Cittaslow voor ons kon betekenen, maar de vraag omgedraaid: wat kan Heerde betekenen voor Cittaslow? Kunnen anderen via het netwerk van Cittaslow leren van onze ervaringen? Want we waren al bezig met de vraag hoe je duurzaam met de streek om kan gaan, maar ook met de vraag hoe je dat vertaalt in het beleid. We hebben onze aarde niet gekregen om op te maken maar om door te geven.

“Cittaslow betekende wel een revitaliseringsproces voor de gemeente. Zo hebben we alle ambtenaren mee genomen langs drie fietsroutes Op deze manier hebben we ons ambtenarenkorps kennis laten maken met de streek. Dat klinkt raar, maar binnen de gemeente werken veel mensen van buiten. Ik leidde hen dan rond in Wapenveld, bij Erve IJzerman bijvoorbeeld. Maar we gingen ook langs bij de biologisch-dynamische veehouder Bertus Doppenberg in de uiterwaarden. Zulke mensen kunnen prachtig vertellen over hun bedrijf. Zo leerden de ambtenaren ook dingen te plaatsen, dat er bijvoorbeeld veel kunstenaars wonen en werken in Veessen. Sommigen waren jaren bezig met het zwembad, maar hadden geen idee waar het lag. Dat was soms wel pijnlijk. Maar op het moment dat je ze met de streek laat kennis maken, gaat het ook echt voor hen leven. Men steekt elkaar ook aan.

Streekproducten op de kaart

“De drie routes hebben we uitgewerkt tot toeristische fietsroutes. een streekproductenroute, een culturele route en eentje langs natuur en cultuurhistorie. Daarvan hebben we kaarten laten maken, en die hebben we nu eenmalig laten drukken. Want het moet wel uit de mensen zelf komen. Men moet niet het idee krijgen dat de gemeente het allemaal doet. Als de fietskaartjes op zijn, dan zal iemand anders ze opnieuw moeten laten drukken. En ook het onderhoud van de fietsroutes wordt gedaan door de bewoners en de bedrijven in de buurt.

“Hiermee hebben we ook de streekproducten op de kaart gezet. Het Veluws Stoofpotje, een bedrijf dat stoof van Veluws wild maakt, zit in Heerde. Er zijn diverse kleine brouwerijtjes die heerlijk bier brouwen. Op het Vrieze’s Erfgoed in Wapenveld malen ze oude granen, maar ze verkopen ook het Veluws graan-ei en de tomaten van Tuinderij Doorn uit Heerde. Ook in de supermarkten staan stellingen met streekproducten. En zelf zou ik graag de kruudmoes weer terug willen, echt Veluws. Via Cittaslow hebben we nu ook contacten met Slow Food Zwolle.

Ondernemersdagen

“We zoeken via Cittaslow uitwisseling, bijvoorbeeld via ondernemersdagen. Zo kwamen we in gemeente Borger-Odoorn bij een bijzondere ondernemer. Die had een camping, maar hij richtte zich vooral op de spiegeltent waarin hij regelmatig een band of een pianist organiseerde. Dan zei hij: u kunt ook bij me overnachten. Die camping zat continu vol. We hadden ondernemers uit Heerde mee, en die waren dol enthousiast. Wat we ook gaan doen is een voetbaltoernooi organiseren voor alle D-tjes uit de streek. Daarbij stellen we een team samen uit alle voetbalteams uit de gemeente, en voetballen we tegen een team uit een andere Nederlandse Cittaslow-gemeente.

“Na de negatieve spiraal kunnen we nu dus weer positieve beelden laten zien. Cittaslow is daarbij een extra waarborg dat het ook allemaal zorgvuldig gebeurt. De mensen moeten het zelf doen, en wij als gemeente zullen hen daarbij begeleiden. Je merkt ook dat er een revitalisering plaatsvindt. In het centrum van Wapenveld komen nu vijf nieuwe winkels. Je merkt dat gemeente Heerde leeft.”

Cittaslow

In Nederland zijn er vijf Cittaslow-gemeenten: Midden-Delfland, Borger-Odoorn, Alphen-Chaam, Vaals en Heerde. Wereldwijd zijn er 150 Cittaslow-gemeenten. Een Cittaslow-gemeente staat voor tien uitdagingen, volgens het manifest van Cittaslow.

  1. Een Cittaslow staat voor kwaliteit van leven
  2. Een Cittaslow stelt kwaliteit op prijs
  3. Een Cittaslow staat voor vooruitgang en maakt dit meetbaar
  4. Een Cittaslow geeft door middel van haar kwaliteiten betekenis aan de verhouding tussen stad en land
  5. Een Cittaslow handhaaft en ontwikkelt waardevolle landschappen en biodiversiteit
  6. Een Cittaslow handhaaft tradities en staat voor innovatie
  7. Een Cittaslow stimuleert regionale producten en korte voedselketens
  8. Een Cittaslow is een gemeenschap en biedt sociale cohesie
  9. Een Cittaslow is duurzaam voor de toekomstige Europese generaties
  10. Een Cittaslow is een middel bij bestrijding van oude en nieuwe armoede