Categorie: Recensies

Paisea is het Spaanse vakblad voor landschapsarchitectuur. Het ziet er handzaam uit met het compacte formaat en de functioneel opgemaakte pagina’s. Elk nummer heeft een thema; nummer 22 gaat over ‘Playscapes’. Zo’n thema wordt uitgediept in een drietal achtergrondartikelen, een achttal korte projectbeschrijvingen, in dit geval van speeltuinen, en een paar losse, korte artikelen over schoolprojecten, winnaars van ontwerpcompetities en het Canadese Métis International Garden Festival waar bij toeval ook weer enkele zeer speelse en kinderlijke tuinontwerpen worden beschreven.

Blauwe Kamer 5 2012

Ondanks het nogal speelse onderwerp is zelfs nummer 22 van Paiseo vakmatig en feitelijk vol geschreven. De speelsheid zit in de foto’s van spelende kinderen en de erg aanstekelijke ontwerpen uit heel de wereld die worden gepresenteerd. Paiseo is duidelijk niet het podium voor ideologisch, beleidsmatig, wetenschappelijk of maatschappelijk geëngageerde teksten en auteurs. Het gaat om de inhoud van een ontwerp.

Opvallend veel lage landen in nummer 22: Elger Blitz van het Nederlandse bureau Carve beschrijft aan de hand van Nederlandse voorbeelden waarom speelplaatsen een integraal onderdeel zijn van de publieke ruimte, en Marti Franch van het Spaanse bureau EMF samen met de Vlaamse student Dorien Van Roosendael uitleggen hoe in het project ‘Speelgroen’ samen met kinderen aan speeltuinen wordt gebouwd. Daarbij steekt de beschrijving van de speeltuinontwerpen van de Japanse kunstenaar Isamu Noguchi ineens erg artistiek en ontwerperig af.

Paisea – Landscape Architecture Magazine. Los nummer € 18,50 euro, jaarabonnement € 70,–, www.paisea.com

Het is een duidelijke grafiek die onderzoeker Meta Berghauser Pont van de TU Delft in Highrise and the Sustainable City laat zien: in Houston wordt zo’n 75 gigajoules energie verbruikt voor transport bij en stedelijke dichtheid van misschien wel 10, terwijl in Hong Kong minder dan 5 gigajoules wordt verbruikt bij een dichtheid van boven de 300. Het is maar een van de voorbeelden die laten zien dat een hogere stedelijke dichtheid duurzaam kan zijn, wat weer als argument gebruikt kan worden voor hoogbouw. Want was hoogbouw vroeger een teken van macht en rijkdom, tegenwoordig wordt het gezien als een middel om de steeds dichter groeiende steden duurzaam te laten groeien.

Blauwe Kamer 5 2012

Highrise and the Sustainable City gaat veel over de Nederlandse hoogbouw, met name Rotterdam en de nieuwe ministeries in Den Haag. Uitgangspunt is dat hoogbouw in principe duurzaam kan zijn, maar dat dit vaak verhinderd wordt door procedures, langdurige bouwprocessen en wisselvallige politieke klimaten in gemeenten. Hoogbouw moet passen bij de dna van een stad. Dat lukt minder in Rotterdam, stelt Kees Kaan van Claus en Kaan Architecten. “Het probleem met de Rotterdamse strategie van hoogbouw-acupunctuur is dat het niet kan terugvallen op traditionele kennis, omdat het zo’n nieuwe typologie is voor Nederland. De projecten hebben de neiging prototypes te worden, met alle gevolgen van dien.” Dat is best een interessante analyse.

Hoogbouw is alleen duurzaam als het gebouwd wordt in samenhang met de stad waarin het staat. Daarbij gaat het niet alleen om het stedenbouwkundige netwerk of het stedelijke en ruimtelijke weefsel, maar ook om zachte zaken als procedures, politiek en de behoeften van een stad. Hoogbouw is alleen duurzaam als je inzet op kwaliteit, schrijft Daan Zandbelt van Zandbeld&vandenBerg, en zo vormen ze ook alleen een oplossing voor de vaak broodnodige verdichting van de compacte stad. “In de compacte stad is hoogbouw een kans, geen noodzaak.”

Harm Meyer and Daan Zandbelt (eds.), Highrise and the Sustainable City. Techne Press, ISBN 9789085940494, € 39,95

Er zijn steden die de meeste Nederlanders nauwelijks als stad ervaren. Dat zijn de dorpen die dankzij door de rijksoverheid aangewezen werden als groeikern voor een naburige stad, zoals dat in 1962 gebeurde met Zoetermeer. Daar vervijfvoudigde sindsdien het inwoneraantal. Maar ook de nieuwe steden Almere en Lelystad worden door menig stedeling nogal meewarig als provinciaal bestempeld. Het idee is dat een stad als Zoetermeer bij Den Haag hoort, Nieuwegein bij Utrecht, en dat mensen uit Almere liever gaan stappen in Amsterdam.

Blauwe Kamer 5 2012

Zo zou je bijna vergeten dat er in de afgelopen zestig jaar zo’n vijftien nieuwe steden zijn ontwikkeld, waaronder ook Houten, Capelle aan de IJssel, Spijkenisse en Haarlemmermeer, die in hun ruimtelijke ontwikkeling belemmerd worden door een wel heel negatief beeld. Althans, dat is wat de auteurs van de Atlas nieuwe steden stellen. Want door dat negatieve imago worden hele grote bevolkingsgroepen als tweederangs weg gezet. “Men staart zich blind op een achteruitgang die is gebaseerd op lijsten met statistische gegevens, terwijl er weinig bekend is over het dagelijks leven en de waardering die er voor deze wijken bestaat. het getuigt allemaal van weinig compassie met de bestaande nieuwe stad als middle landscape van de (lagere) middenklasse.”

In de Atlas nieuwe steden presenteren onderzoekers Arnold Reijndorp, Like Bijlsma en Ivan Nio hoe deze groeikernen zijn bedacht, ontworpen, gepland en vervolgens uitgegroeid tot wat veel mensen als de non-descripte stedelijkheid ervaren, waarvoor stedenbouwkundigen de term ‘suburbaan’ hebben bedacht. Het zijn echter juist die non-descripte, suburbane kwaliteiten die volgens de auteurs de aandacht nodig hebben: “rust, groen en ruimte, maar ook onderwijs en goede dagelijkse voorzieningen.” Volgens de auteurs is er vraag naar ‘suburbaan comfort’, en moet daar meer aandacht voor komen.

De auteurs laten in de atlas zien dat achter de meewarige blik van de stedeling de nieuwe steden of voormalige groeikernen een zeer belangrijke kwestie zijn in de Nederlandse ruimtelijke ordening, en dat die kwestie onder de mat dreigt te worden geveegd. Mensen wonen er niet meer alleen, Nieuwegein en Haarlemmermeer zijn ook echte werksteden geworden. Toch worden dergelijke suburbane milieus nog altijd in resonantie met de kritiek van Jane Jacobs op de urban sprawl als een negatieve gril van de tijdgeest gezien. “Het voltooien van de suburbaniteit wordt zelden als een opgave geformuleerd.” En het is juist dat wat Reijndorp, Bijlsma en Nio in de Atlas nieuwe steden doen.

Arnold Reijndorp, Like Bijlsma en Ivan Nio, Atlas nieuwe steden – De verstedelijking van de groeikernen. Valiz, ISBN 9789078088622, € 29,50

‘De Hollandse Metropool bestaat, maar we zijn nog maar net gestart met een serieus beleid en met serieuze projecten gericht op zijn ontwikkeling’, concludeert Maurits de Hoog in De Hollandse metropool. ‘In een delta city region gaat dat anders in zijn werk dan in een centraal gestuurde capital city region.’ Volgens De Hoog, die dit jaar afscheid nam als praktijkhoogleraar Stedenbouwkundig ontwerpen aan de TU Delft, moet in een deltametropool als de Randstad het ontwerpvizier gericht zijn op het verbeteren van wat hij noemt ‘interactiemilieus’. ‘Hoogwaardige faciliteiten voor ontmoeting en uitwisseling met een internationaal bereik vormen de kern van de hedendaagse metropool en een belangrijke nieuwe opgave voor ruimtelijk beleid en interventies’, zo legt hij in het begin van het boek uit.

Blauwe Kamer 4 2012

Daarmee lijkt De Hollandse metropool wel op een planologische benadering van de verstedelijking in de Randstad. Maar dat is het niet. De Hoog schreef een helder boek, waarin hij stedenbouwkundig belangrijke clusters analyseert en typeert tegen de achtergrond van het Nederlandse ruimtelijk beleid. Hij behandelt achtereenvolgens cultuurclusters, congresclusters, en kennisclusters, en laat zien hoe die in de steden in de Randstad ruimtelijk zijn georganiseerd, maar ook hoe die in verhouding staan tot clusters in andere steden in de Randstad.

Het stedenbouwkundig interessante aan De Hollandse metropool is dat De Hoog niet alleen een internationaal vergelijkende analyse maakt van de stedelijke kwaliteiten van de Randstad en de grotere steden daarin, maar ook dat hij een typologie ontwikkelt voor de drie typen clusters en meer in abstracte zin ook voor de interactiemilieus op zichzelf: gebouwde (centrum, hovencomplex, terminal), stedelijke (plein, straat, front, kwartier, district), groene (tuin, werf, park, campus), en neutrale (terrein, veld, areaal, gebied, streek) interactiemilieus.

Vervolgens komt hij tot de conclusie dat elf stedelijke gebieden de ‘grootste en meest krachtige grootstedelijke interactiemilieus in de Hollandse Metropool’ vormen: de binnensteden van Amsterdam en Den Haag, de kennisclusters van de TU Delft in Delft en de Uithof in Utrecht, en zeven ‘opkomende districten’: de Rotterdamse binnenstad met het Museumpark en de Leuvehaven, het centrum van Utrecht, in Amsterdam de cultuurclusters rond Leidseplein-Museumplein, de oostelijke binnenstad en de Zuidas, de ‘internationale zone’ rond het Gemeentemuseum in Den Haag, en het zeefront van Scheveningen. Zo komt De Hoog analyserend en typerend tot aanbevelingen en aanwijzingen voor een stedenbouwkundige aanpak van de Hollandse deltametropool, waarin interactie en samenwerking centraal staat.

Maurits de Hoog, De Hollandse metropool – Ontwerpen aan de kwaliteit van interactiemilileus. Thoth, ISBN 9789068685893, € 34,50

Klaas Kerkstra was een van de eerste columnisten van Blauwe Kamer. De toenmalige hoogleraar Landschapsarchitectuur aan de Landbouwuniversiteit schreef in de jaren negentig onder het pseudoniem K. 31 stukken die nu gebundeld zijn in het boekje Wat mooi betreft. De titel van het boekje refereert aan de titel die Kerkstra voor vier van zijn columns gebruikte. Die vier laten mooi zien hoe Kerkstra zijn taak als columnist opvatte. Hij combineerde Griekse filosofie met popmuziek, kwantumtheorie met beleidsteksten, refereerde lichtjes aan de actualiteit, en verzon een vaak snedig geschreven kronkel die aan het eind een zeer genuanceerd maar toch hard oordeel velde over landschap en cultuur in de brede zin.

Blauwe Kamer 4 2012

K. hoefde geen aanleiding te hebben om een column te schrijven, en dat maakt zijn stukken ook nu nog leesbaar en aangenaam. Ze zetten je als lezer aan het denken, en de minder erudiete lezer aan het zoeken op internet. Soms begint een column met een krantenartikel, over een megapark in Friesland bijvoorbeeld, soms met een symposium dat Kerkstra bijwoonde, soms met een bezoek aan de supermarkt, vaak komt het door Kerkstra verfoeide postmodernisme aan bod, maar vaker duikt hij de literatuur in met een prachtige beginzin over een klassieker. Bijvoorbeeld: ‘Naar gangbare opvatting wordt op 26 april 1336 de schoonheid van het landschap ontdekt door Franscesco Petrarca, als hij samen met broer Gherardo de 1912 meter hoge Mont Ventoux beklimt, nieuwsgierig naar het panorama vanaf de top.’

Klaas Kerkstra, Wat mooi betreft – Over landschap en cultuur. Blauwdruk, ISBN 9789075271706, € 9,90